Een 3D-gebreide trui voor de laatste visser van Amsterdam
Gepersonaliseerde visserstruien binnenkort ook in de HvA University Store
20 Dec 2022 14:05Hendrik is zesde generatie van een vissersfamilie uit Urk. Hij probeert duurzaam te vissen, maar moet concurreren met de industriële visserij. HvA-onderzoekers Maaike Feitsma en Leslie Eisinger proberen de mode te verduurzamen, en steunen Hendrik in zijn strijd. Zij maakten met de 3D-breimachine een visserstrui, met traditionele en computergegeneerde patronen, die symbool staat voor Hendriks strijd en zijn Urkse roots. De visserstrui wordt op 22 december aan Hendrik overgedragen tijdens een avond over de duurzame visserij in Pakhuis de Zwijger
Hendrik Kramer is de zesde generatie van een vissersfamilie uit Urk en woont nu in Amsterdam. Hij nam een paar jaar terug de quota en rechten van zijn vaders over, maar ondervond zelf hoe de visserij financieel en maatschappelijk worstelt met haar voortbestaan. Hendrik investeerde op eigen initiatief in een volledig elektrische boot (via een persoonlijke lening), maar moet twee keer concurreren met grote visserijen: op zee en op de veiling.
HvA-onderzoekers Leslie Eisinger en Maaike Feitsma van het lectoraat Fashion Research & Technology proberen de mode te verduurzamen, en zonder verspilling en uitstoot kledingstukken te maken. Hiervoor gebruiken zij een nieuwe 3D-breimachine die hele kledingstukken kan maken. Onlangs besloten zij met de breimachine traditionele visserstruien lokaal te produceren, vanuit het project Keeping it Local. De eerste gepersonaliseerde trui willen zij aan Hendrik Kramer aanbieden, aangezien ook hij het systeem probeert te veranderen.
Tesla van de zee
Hendrik begon als 19-jarige op zijn vaders boot. Maar zijn vader besloot al vrij kort daarop met het familiebedrijf te stoppen, omdat hij voorzag dat de visserij financieel en maatschappelijk niet meer houdbaar was. Hendrik werkte vervolgens een tijdlang voor verschillende visserijen, waar hij zag hoeveel CO2-uitstoot de lucht ‘ingeknald’ werd: zo’n 30.000 tot 35.000 liter brandstof per week. Intussen verdiepte Hendrik zich ook in gastronomie en manieren om de visserij te verduurzamen.
Toen zijn vader hem een paar jaar geleden nog de allerlaatste kans bood om zijn rechten en quota over te nemen, besloot Hendrik er toch voor te gaan. Maar dan wel met een ‘vloottransitie’: hij investeerde in een elektrisch schip, de ‘Tesla van de zee’.
Leidseplein-gamba’s
Intussen heeft Hendrik alles geïnvesteerd in deze duurzame boot, maar financieel blijft het overleven. “Het systeem klopt niet, en dat wil ik veranderen. Want ik heb deze boot, maar 90 procent van wat ik hier heb gevist, gaat vervolgens de grens over. Mijn langoustines sturen we naar Milaan, en hier eten we veelal geïmporteerde 'Leidseplein-gamba’s'. Hoe mooi zou het zijn als mijn langoustines juist in de Amsterdamse gastronomie op de kaart komen?”
Korte keten
Wat Hendrik wil, is de ‘keten’ korter maken: niet meer vissen dan nodig, en als enige visser uit Amsterdam direct aan lokale restaurants en klanten leveren. Mode-onderzoekers Maaike Feitsma en Leslie Eisinger willen hetzelfde bereiken, maar dan binnen de mode en kledingindustrie. Daarom investeerde het lectoraat in een 3D-breimachine, een ‘whole garment’-machine: de machine breit een héél kledingstuk. Meestal worden verschillende delen (mouwen, voorpand, achterpand) gemaakt en later aan elkaar genaaid. Daarom wordt kleding ook veelal geproduceerd in Azië: de personeelskosten van het samenstellen van kleding zijn in Europa veel hoger.
Restpartijen verbrand
De onderzoekers willen de duurzame, gebreide kledingstukken voor klanten produceren op bestelling. Hoe het nu in ‘fast fashion’ gaat, is precies omgekeerd. Leslie Eisinger: “Grote ketens laten bijvoorbeeld 50.000 truien produceren in Azië. Zegt een influencer dan: de kleur wordt roze, niet geel, dan worden tienduizenden niet-verkochte truien weer vernietigd. Een energiecentrale in Zweden draait zelfs gedeeltelijk op ongebruikte, onverkoopbare H&M-kleding die verbrand wordt.”
De trui
De (allereerste) Amsterdam visserstrui is specifiek voor Hendrik gebreid door Leslie (de enige Shima-breicomputerprogrammeur van Nederland). In de trui zijn de geografische symbolen verwerkt van Urk; zoals ook het geval is bij traditionele visserstruien, die eeuwenlang gedragen zijn in dorpen rondom de Zuiderzee. De schelvis mocht niet ontbreken; dit is het wapen van Urk.
Het bovenste deel van de trui is gegenereerd door de computer. Op dit deel staat het symbool van een keten, weergegeven als kabels in een strakke lijn. “Dit deel is het conversation piece”, aldus Maaike Feitsma en Leslie Eisinger. De breicomputer heeft dit patroon zelf met A.I. gecreëerd op basis van data die zijn ingevoerd over het thema (ketens).
Trots uitdragen
Hendrik neemt de trui op 22 december in ontvangst, tijdens een avond over duurzame visserij in Pakhuis de Zwijger . De trui is ook bedoeld om de trots van de gemeenschap uit te dragen en om het cultureel erfgoed van de Urkse visserij te laten zien. Hendrik: “Geloof het of niet, Urk is nu een van de grootste vishubs van Europa. Het dorp dreigde een museum te worden toen de Zuiderzee werd gedempt, maar heeft zichzelf opnieuw uitgevonden door in de Noordzee te gaan vissen. Die veerkrachtigheid om jezelf nieuw uit te vinden, hebben de visserijgemeenschappen nu hard nodig. En ook veel andere sectoren.” De naam van Hendriks boot is dan ook Metanoia: verandering van denken. “We moeten de U-turn maken.”
Straks ook trui voor studenten
De bedoeling is dat vanuit het project Keeping it Local de komende maanden ook een trui wordt gemaakt voor HvA-studenten, waarvan drie maten als pasmodel in de University Store van de HvA komen te hangen. De onderzoekers streven ernaar om de truien te presenteren op 10 februari, Warmetruiendag. Vervolgens worden de truien op bestelling gemaakt.
Dit project is mogelijk gemaakt dankzij het Centre for Creative Innovation (CoECI) , CoE CIty Net Zero en Regieorgaan SIA.
In het project Keeping it Local
produceren docent-onderzoekers Maaike Feitsma en Leslie Eisinger visserstruien, zoals die 1875 en 1950 werden gedragen en waarvan de ingebreide patronen vertelden over de geografische herkomst van de drager. Op dezelfde wijze wordt er een vormentaal uitgewerkt, die vertelt over de stad Amsterdam en de HvA. Ook wordt gewerkt aan een ‘parametrisch ontwerpsysteem; waarmee dragers hun eigen identiteit kunnen ‘samenstellen’.
De geavanceerde 3D-breitechniek maakt het mogelijk om op maat te leveren, waardoor overproductie en potentieel afval (onverkochte truien) worden voorkomen.
Het project heeft een sterk lokaal aspect: de plekken waar het product wordt ontwikkeld, duurzaam wordt geproduceerd en waar het wordt verkocht bevinden zijn vlakbij elkaar. Ook de doelgroepen zijn lokale gemeenschappen.
“Vanwege een meisje ben ik ooit naar Amsterdam verhuisd. Helaas is dat stukgelopen, maar ik ben wel verliefd geworden op deze stad. Urk heeft een sterke band met Amsterdam, maar ook heeft mijn familie er een sterke connectie mee.
Op mijn 19e kwam ik te werken op de boot van mijn vader. Ik was koud 1 jaar aan boord, toen mijn vader besloot te stoppen, niet alleen omdat hij er financieel geen toekomst meer in zag, maar ook maatschappelijk. Ik ging vervolgens freelance varen en kwam in aanraking met heel uiteenlopende visserijen. Wat mijn vader voorzag, werd waarheid: in 2013 was er geen droog brood meer te verdienen in de visserij.
Toen ben ik offshore gaan werken, een bracht ik bijvoorbeeld de post rond bij windmolens. Ik zag een hoeveelheid geld in de rondte geslingerd worden die zijn weerga niet kent. Het viel me op dat dingen heel anders en duurzamer zouden kunnen. We knalden met een vissersboot in de industriële visserij wekelijks zo’n 30.000 tot 35.000 liter brandstof de lucht in.
In die periode de SFYN-academie (Slow Food Youth Network) gevolgd. Daar werd mijn passie voor dat visje weer aangewakkerd. Ook kon ik er mijn visie op duurzaamheid verder uitwerken. Ik dacht: dit stukje slow-food, echt eten dat er is, dat vang ik alleen, als enige Amsterdamse visser.
Op dat moment kwam mijn vader bij me. Hij zei: ik heb m’n rechten nog, m’n quota nog... Moet ik schoon schip maken, of wil jij toch een kans wagen? Ik besloot het te doen. Intussen was ik ook betrokken bij het Masterplan Duurzame Visserij. Ik zie de toekomst echt in community-supported fisheries: vis lokaal vangen en leveren voor de lokale gastronomie. Dat gebeurt nu niet: 90 procent van wat ik produceer gaat de grens over. Mijn garnalen sturen we naar Milaan en Madrid. En hier eten we Leidsepleingamba’s.
De jongens van de industriële visserij snap ik. Ik heb met veel van hen op school gezeten. Bij hen gaat het nu slecht, maar ze zeggen ook: Hendrik, wat moet ik dan? Ook zo’n boot kopen als jij, en me in de schulden steken? En dan denk ik: ja, je hebt nog gelijk ook. Maar daarom wil ik dit oplossen. Als enige en laatste visser van A’dam blijf ik me inzetten voor community-supported fisheries.
Het systeem klopt niet, en dat wil ik veranderen. Hoe mooi zou het zijn als mijn garnalen juist in de Amsterdamse gastronomie op de kaart komen?”
Om restaurants te serveren, heeft Hendrik een koelbusje nodig. Maar hij kon hier geen lening meer voor krijgen, omdat hij al fors in zijn elektrische boot heeft geïnvesteerd. Daarom is Hendrik een crowdfundingsactie gestart: voor kerst kunnen mensen hun vispakket ophalen bij Hendrik (23 december, Kaap de Groene Hoop, NDSM-werf ). “Veel korter gaat de keten niet worden.”