Het Omgevingscanvas

Het Omgevingscanvas is relevant voor iedereen die plannen maakt met een ruimtelijke impact. Het Omgevingscanvas biedt ondersteuning bij projecten die de ambitie hebben om aan te sluiten bij en rekening te houden met de wensen en belangen van bewoners, gebruikers en andere betrokkenen bij een gebied. Op dit moment is dat misschien vooral nog een idealistisch motief, maar onder de Omgevingswet die in 2021 van kracht zal gaan, is dit niet meer vrijblijvend. Onder de Omgevingswet moet iedereen die een gebiedsontwikkeling wil realiseren, zelf voor legitimatie en draagvlak zorgen. Ruimtelijke afwegingen moeten dan nog meer dan nu integraal worden gemaakt. Of het nu om een klein buurtproject gaat of om een plan voor herstructurering van een bestaand gebiedje in de stad, gebruik van het Omgevingscanvas kan daarbij helpen.

Vóór u ligt het resultaat van een drie jaar durend onderzoek naar rol van maatschappelijke initiatieven in het vormgeven van de eigen omgeving. De belangstelling voor maatschappelijke initiatieven is het afgelopen decennium toegenomen. Vanaf 2008 kwamen bouwwerkzaamheden door de economische crisis stil te liggen. Op de braakliggende terreinen ontstond zo ruimte voor eigen initiatief waardoor de aandacht ervoor als middel om maatschappelijke doelen te bereiken toenam. Ook fundamenteler groeide de belangstelling ervoor: maatschappelijk initiatief zou een aanvulling kunnen zijn op een ‘haperende’ vertegenwoordigende democratie (zie bijv. Tjeenk Willink, 2018). Burgerinitiatieven als middel om de vormgeving van de ruimte meer in handen van de gemeenschap te leggen, brengen het bestuur dichter bij burgers. En ze vergroten de rechtmatigheid van ruimtelijke ingrepen.

Dit is geen eenvoudige opgave en geenszins vanzelfsprekend. Een initiatief nemen – of meedoen aan een initiatief – vraagt veel vaardigheden van burgers. Wie dat kan en in staat is een stem op te eisen, behoort in veel gevallen niet tot de groep die zich politiek niet vertegenwoordigd of in de steek gelaten voelt. Er is al veel geschreven over deze valkuil van het werken met burgers. Toch bestaan er nog weinig praktische hulpmiddelen die hier een oplossing voor bieden. Hulpmiddelen die gericht zijn op het ontdekken van nieuwe belanghebbenden. Die op een gestructureerde en open manier recht doen aan de stem van álle belanghebbenden en belangen. Van deskundig ambtenaar tot omwonende, en van politiek vertegenwoordiger tot belangenvereniging. Om daar verandering in te brengen zijn we in het onderzoeksprogramma Urban Technology van Hogeschool van Amsterdam een onderzoek gestart.